Het Nieuwe Domein - Erfgoed

Het geluid van kabbelend water vult de corridor. Het is donker. Achter me staat een troon van wilgentakken, die een heerlijke geur verspreidt. Voor me strekt een spiegelend wateroppervlak zich uit. De enige manier om met droge voeten aan de overzijde te geraken, is via de stepping stones. Mijn avontuurlijke inborst laat het echter afweten. Ik ga op de troon zitten en geef me over aan de rust en aan de indrukken die ik zojuist heb opgedaan.

We staan er zelden bij stil. We draaien de kraan open en er stroomt water uit. Schoon water. Warm water. Koud water… Toch lijken wij niet te beseffen dat het allesbehalve vanzelfsprekend is, om op elk gewenst moment van de dag schoon, koud of warm water binnen handbereik te hebben. Denk maar eens aan de groeiende plasticsoep. Wij redeneren: “Als water constant in beweging is, kan ik mijn afval best in de rivier gooien. Het stroomt weg, naar zee. Ik zie het nooit meer terug. Het verdwijnt”.

Maar is dat wel zo?

Water(s)nood Tijdens een lezing over haar werk in museum Het Domein, merkt de Amerikaanse kunstenares Basia Irland (Arkansas, USA, 1946) terecht op dat dit níet het geval is. Integendeel zelfs: “There is no away”. Doordat water constant in beweging is, komt het ook weer bij ons terug. Het is een circulair proces. Dat is mooi, maar ook gevaarlijk. Neem nu alle chemische stoffen die wij dagelijks in het afvoerputje zien verdwijnen: shampoo, zeep, schoonmaakmiddelen, medicijnen. Het is onmogelijk om al deze schadelijke stoffen uit ons water te filteren.

Water is zó belangrijk voor onze planeet. Als er op aarde geen water was, zou er ook geen leven mogelijk zijn geweest. Van dit belang probeert Basia Irland ons bewust te maken in de tentoonstelling ‘Reading the river’. Het is de eerste Europese museumsolo van de kunstenares, die tevens werkzaam is als schrijver, activist en emeritus professor van het Arts-and-Ecology-programm aan de University of New Mexico.

Spraakwater De expositie in Het Domein omvat sculpturen, installaties, foto’s en video-documentaires die Irland vanaf de jaren zeventig heeft gemaakt. Feitelijk maken alle werken deel uit van grotere projecten, waarvoor zij met een team van wetenschappers langs verschillende rivieren trekt. Neem nu de backpacks. In deze grappig uitziende rugzakken heeft zij vondsten verzameld, die betrekking hebben tot een bepaalde rivier. Zaadjes van oeverplanten bijvoorbeeld, of een monstername van het water.

Een ander voorbeeld zijn de zijden doeken die aan Japanse rolprenten doen denken. Hierop heeft de kunstenares aan water gerelateerde ziekten verbeeld. Het resultaat is fraai, maar de boodschap is ernstig. Elke zes seconden sterft er een kind aan de gevolgen van schadelijke bacteriën, die via het water het lichaam zijn binnengedrongen. Het mooie aan het werk van Irland vind ik, dat zij de lokale bevolking bij haar projecten betrekt. Door hen letterlijk met het water in aanraking te brengen, hoopt zij hun betrokkenheid, zorg en waardering ervoor te vergroten.

Naast water is er nog een terugkerend element in de expositie: boeken. Voor Basia Irland heeft dit twee betekenissen. In de eerste plaats gebruikt zij de boeken als een symbool voor kennis, in de tweede plaats spreekt het water voor haar een eigen taal. Neem nu de boeken van klei, waarin zij met steentjes, schelpen of zaden een patroon heeft gemaakt. Het is een manier voor de kunstenares om haar kennis over water over te brengen, maar ook een verhaal van de rivier over wat hij allemaal voortbrengt. Dit verhaal kan tevens worden verteld in de vorm van muziek. Zo heeft de kunstenares haar oude boeken over rivieren omgebouwd tot bijzondere instrumenten. Ik zou er graag op spelen, maar moet genoegen nemen met de begeleidende video. Helaas.

Lokale projecten Ook in de omgeving van Sittard heeft de kunstenares haar stempel op het water gedrukt. Zo heeft zij in de Maas ter hoogte van Born en in de Geleenbeek bij Sweikhuizen enkele Ice Books te water gelaten. Deze uit ijs gebeeldhouwde boeken kunnen worden omschreven als tijdelijke sculpturen. Bij het smelten van de boeken, komen zaden van zeldzame plantensoorten vrij die een bijdrage leveren aan het ecologisch herstel van de gebieden. De foto’s in Het Domein geven hier een goede indruk van.

Een ander lokaal project is het maken van zogenaamde River Contemplation Stations, zo’n troon waar ik nu op zit. In deze ‘sculpturen van gevlochten wilgentenen’, die op verschillende waterrijke gebieden rond Sittard zullen verschijnen, mogen recreanten plaatsnemen om te ontsnappen aan de hectiek van alledag. “Want”, zo stelt de kunstenares, “Rustig zitten met uitzicht op een stromende beek of serene vijver heeft het vermogen om de geest tot bedaren te brengen, het lichaam rust te geven en de ziel te voeden”. En het werkt, kan ik je vertellen. Ik blijf nog even zitten…